Czytelnia SLAW :: Anna Gruzla o procesie adaptacji dziecka w żłobku

Częste pytanie na forach internetowych: “Ile najdłużej zajęła wam adaptacja dziecka? Ile dziecko płakało ciągle bez przerwy? Kiedy stwierdzacie, że to nie ten czas?” Okres adaptacji dziecka w żłobku jest procesem bardzo indywidualnym, a jego długość może się znacznie różnić w zależności od wielu czynników, takich jak temperament dziecka, wcześniejsze doświadczenia, postawa rodziców i podejście placówki.

Długość adaptacji

Nie ma jednej uniwersalnej zasady określającej, jak długo trwa adaptacja dziecka. Wiele źródeł wskazuje jednak na pewne ramy czasowe:

• Typowy okres adaptacji często wynosi od 2 tygodni do miesiąca. W tym czasie dziecko stopniowo przyzwyczaja się do nowego środowiska, opiekunów i rówieśników.
• W niektórych przypadkach proces może być znacznie krótszy i trwać zaledwie kilka dni, zwłaszcza jeśli dziecko jest otwarte i ma wcześniejsze doświadczenia z opieki poza domem.
• Zdarzają się również sytuacje, gdy adaptacja przeciąga się na kilka tygodni, a nawet miesięcy, co jest szczególnie widoczne u dzieci, które mają większe trudności z rozstaniem z rodzicami  lub są bardziej wrażliwe (a właściwie mówiąc ich OUN reaguje silnie na bodźce).

Źródła:

• Wiele placówek i poradników dla rodziców (np. "ADAPTACJA W ŻŁOBKU, CZYLI 8 WAŻNYCH ZASAD, KTÓRE MUSISZ ZNAĆ") podaje, że adaptacja może trwać od dwóch tygodni do miesiąca.
• W artykule "ADAPTACJA DZIECI DO LAT TRZECH DO INSTYTUCJONALNYCH FORM OPIEKI NA PRZYKŁADZIE ŻŁOBKÓW LUBELSKICH" (OJS TNKUL) autorki wskazują na badanie, w którym u 61% niemowląt w żłobkach warszawskich stwierdzono zaburzenia emocjonalne, a najtrudniejszą adaptację miały dzieci w trzecim kwartale życia (przy czym pamiętajmy o tym, iż biologicznie to etap lęku separacyjnego i fakt rozpoczęcia adaptacji w tym wieku z dużą dozą prawdopodobieństwa nasili ten naturalny etap rozwoju).

Kiedy należy przerwać adaptację?

Zgodnie z opiniami psychologów i pedagogów, istnieją pewne sygnały, które mogą świadczyć o tym, że dziecko nie radzi sobie z adaptacją, a jej kontynuowanie może być dla niego szkodliwe. W takiej sytuacji warto rozważyć przerwę lub poszukanie innych form opieki.

Objawy, które mogą być sygnałem do przerwania adaptacji:

• Apatia i wycofanie: Dziecko staje się osowiałe, nie angażuje się w zabawy, unika kontaktu z rówieśnikami i opiekunami.
• Brak apetytu lub wymioty: Odmowa jedzenia lub problemy z przyjmowaniem posiłków w żłobku, które utrzymują się przez dłuższy czas.
• Regres w rozwoju: Dziecko, które już potrafiło się komunikować lub korzystać z toalety (w przypadku starszych dzieci), nagle traci te umiejętności. Może pojawić się np. moczenie dzienne i nocne, u dzieci, które były już “odpieluchowane”.
• Problemy psychosomatyczne: Pojawienie się objawów fizycznych, takich jak zmiany skórne, problemy ze snem (koszmary, budzenie się z płaczem w nocy), które są wynikiem stresu.
• Nasilające się lęki: Występowanie lęków separacyjnych lub lęku przed obcymi osobami w stopniu, który nasila się zamiast zanikać.
• Agresja lub autoagresja: Niespodziewane ataki złości, agresja wobec rówieśników lub autoagresja (np. uderzanie głową o przedmioty).
• Długotrwały, nieustanny płacz i silne reakcje emocjonalne: O ile płacz przy rozstaniu jest normalną reakcją, o tyle ciągły płacz i brak uspokojenia się dziecka przez długi czas po wejściu do sali może świadczyć o poważnym kryzysie adaptacyjnym.

Pojęcie "długotrwałego, nieustannego płaczu" w kontekście adaptacji dziecka do żłobka nie ma ściśle określonych ram czasowych, które można by wyrazić w minutach lub godzinach. Jest to raczej subiektywne pojęcie oceniane przez opiekunów, psychologów i rodziców, a jego interpretacja zależy od kontekstu i charakteru dziecka.

Czas trwania

W praktyce, "długotrwały" płacz i silne reakcje emocjonalne w żłobku oznaczają, że dziecko nie jest w stanie uspokoić się w ciągu kilkunastu minut po rozstaniu z rodzicem. Oznacza to, że po początkowej, intensywnej reakcji rozstaniowej, która jest normalna i trwa zwykle krótko, dziecko nie wycisza się w nowym otoczeniu i nie podejmuje interakcji z opiekunami ani innymi dziećmi. Zamiast tego, płacz utrzymuje się przez cały czas pobytu rodzica poza salą.

Kluczowe kryteria

• Brak reakcji na uspokajanie: Dziecko nie reaguje na próby pocieszenia ze strony opiekunów.
• Utrzymująca się intensywność: Płacz nie słabnie i nie przechodzi w spokojniejsze fazy.
• Brak zaangażowania: Mimo upływu czasu, dziecko nie angażuje się w żadne zabawy ani aktywności.
• Histeria: Płaczowi towarzyszą objawy histerii, takie jak niemożność złapania oddechu czy drżenie.

Źródła:

• Artykuł "Kiedy zrezygnować ze żłobka?" w serwisie "Rozmowy NiePedagogiczne" wskazuje na takie objawy jak: histeria na wspomnienie o żłobku, stany lękowe, apatia, brak apetytu, ciągły płacz, niechęć do dzieci i budzenie się w nocy z płaczem.
• Opracowanie psycholog Dąbrówki Carriveau ("ADAPTACJA w Żłobku") wymienia płacz, agresję i wycofanie jako sygnały, które mogą wymagać "dalszej diagnostyki rozwoju psychofizycznego dziecka lub poradnictwa psychologicznego".
• W wielu poradnikach i na stronach żłobków (np. "Gminny Żłobek Szczęśliwy Krasnal w Nowej Wsi Lęborskiej") podkreśla się, że o ile pewne objawy są naturalne, o tyle ich nasilanie się zamiast zanikania jest sygnałem alarmującym.

Prawidłowa adaptacja do żłobka jest procesem.

Reakcje dziecka są naturalną częścią tego procesu,
podobnie jak emocje rodzica i personelu opiekuńczego.

Zmiana, taka jak pójście do żłobka, może wywoływać u dziecka
niepewność, lęk i obawę, co jest normalne.

W okresie adaptacji, dziecko może czuć się zagubione, nie wiedząc, jak wygląda dzień w żłobku. Jego reakcje są naturalne, a rodzice powinni je rozumieć i dostosowywać do nich swoje komunikaty. Ważne jest, aby nie przenosić własnych obaw na dziecko.

Prawidłowa adaptacja ma kluczowe znaczenie dla przyszłego życia dziecka, budując bazowe zaufanie — przekonanie, że dziecko może polegać na innych i na sobie, a także, że jest godne zaufania. Jest to fundament poczucia tożsamości. Uczenie dziecka, że jego emocje są naturalne i może je wyrażać, buduje w nim poczucie bezpieczeństwa i szacunku do siebie.

Opiekunowie w żłobku, jako pierwsi nauczyciele, mają ogromny wpływ na to, jaką odwagę i przestrzeń na przeżywanie siebie otrzyma dziecko. Prawidłowo przebiegająca adaptacja uczy dziecko, jak radzić sobie z przyszłymi zmianami w życiu, takimi jak zmiana pracy czy miejsca zamieszkania.

Prawidłowy proces adaptacji uczy dziecko, że silna więź przywiązaniowa nie oznacza zależności, lecz stwarza poczucie bezpieczeństwa, które daje odwagę do eksploracji otoczenia.

Podsumowując, decyzja o przerwaniu adaptacji powinna być podjęta w porozumieniu z personelem żłobka oraz, w razie potrzeby, z psychologiem dziecięcym. Ważne jest, aby nie lekceważyć sygnałów wysyłanych przez dziecko i pamiętać, że każdy maluch ma prawo do indywidualnego tempa adaptacji.

© Anna Gruzla, Ekspert ds. jakości, standardów i współpracy w Śląskiej Akademii Wsparcia